Tưới ngập khô xen kẽ trong canh tác lúa: giảm phát thải, tăng cơ hội carbon

Dễ triển khai, dễ đo lường lượng phát thải

Việt Nam đối mặt với yêu cầu cấp bách phải giảm phát thải khí nhà kính nhằm thực hiện cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Ngành nông nghiệp, đặc biệt là sản xuất lúa gạo, là nguồn phát thải khí mê-tan lớn nhất, đòi hỏi đổi mới giải pháp canh tác hiệu quả, thân thiện với môi trường. Tưới ngập khô xen kẽ (AWD) là phương pháp canh tác tiên tiến, có tiềm năng lớn trong việc tiết kiệm nước và giảm phát thải khí mê-tan, đồng thời vẫn đảm bảo sinh kế cho người nông dân.

Phương pháp AWD phù hợp với điều kiện canh tác lúa tại nhiều vùng, nhất là Đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ. Ưu điểm của AWD là dễ triển khai, dễ đo lường lượng phát thải giảm được, thuận lợi cho việc tích hợp vào các cơ chế giảm phát thải dựa trên thị trường.

Nguyên lý hoạt động của AWD là luân phiên giữa các giai đoạn đất khô và ngập trong suốt chu kỳ sinh trưởng của lúa, thay vì giữ ngập liên tục, tạo môi trường hiếu khí trong đất, ức chế hoạt động của vi khuẩn sinh khí mê-tan, giảm đáng kể lượng khí phát thải. Ngừng tưới ở những thời điểm thích hợp giúp rễ lúa phát triển tốt hơn, giảm áp lực sâu bệnh, tăng khả năng chống chịu và duy trì năng suất ổn định. Phương pháp AWD giúp giảm đáng kể lượng nước sử dụng, giải quyết vấn đề tài nguyên nước suy giảm do tác động của biến đổi khí hậu.

Công nghệ tưới ngập khô xen kẽ (AWD) góp phần định hình lại cách tiếp cận trong sản xuất nông nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực canh tác lúa nước. Thay vì duy trì trạng thái ngập liên tục, AWD luân phiên giữa các giai đoạn khô và ướt, qua đó giúp tiết kiệm đáng kể lượng nước tưới và giảm lượng khí mê-tan phát sinh. Cơ chế vận hành của AWD dựa trên việc kiểm soát độ ẩm và mực nước trong ruộng, tạo điều kiện hiếu khí để ức chế hoạt động của các vi khuẩn yếm khí, là nguồn phát thải chính khí mê-tan trong hệ sinh thái đất ngập nước. Nhờ làm gián đoạn chuỗi phản ứng yếm khí thông qua các chu kỳ khô-ướt hợp lý, AWD góp phần rõ rệt vào nỗ lực giảm nhẹ biến đổi khí hậu.

Áp dụng kỹ thuật AWD đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nông dân và các đơn vị hỗ trợ kỹ thuật. Các yếu tố then chốt đảm bảo hiệu quả phương pháp bao gồm theo dõi mực nước thường xuyên, xác định đúng thời điểm tưới và sử dụng thiết bị đo mực nước đúng cách. Mặc dù việc thay đổi thói quen canh tác truyền thống là một thách thức, nhưng khi người nông dân nhận thấy lợi ích thiết thực như tiết kiệm chi phí, năng suất ổn định và cơ hội tiếp cận thị trường tín chỉ carbon, họ sẵn sàng tiếp nhận mô hình mới. Mở rộng quy mô ứng dụng tại nhiều địa phương là minh chứng cho khả năng thích nghi linh hoạt của người dân và tiềm năng phát triển của AWD trong hướng tiếp cận nông nghiệp bền vững.

Điểm sáng ở Nghệ An

Tại tỉnh Nghệ An, mô hình AWD đang được triển khai mạnh mẽ tại các huyện như Nam Đàn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên, Diễn Châu, Đô Lương, Thanh Chương và Quỳnh Lưu. Dữ liệu sơ bộ cho thấy diện tích áp dụng tăng nhanh theo từng vụ. Trong vụ xuân năm 2024, có 29 xã tham gia với hơn 5.700 ha. Đến vụ hè thu cùng năm, số xã tăng gấp đôi và diện tích áp dụng lên đến hơn 11.100 ha. Dự kiến vụ xuân năm 2025 sẽ đạt 86 xã với hơn 24.000 ha. Sự lan tỏa nhanh chóng này khẳng định niềm tin ngày càng lớn của nông dân vào hiệu quả của mô hình, đồng thời thể hiện khả năng thích ứng với biến động khí hậu ngày càng khó lường.

Mô hình tưới ngập khô xen kẽ tại Nghệ An đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong việc giảm phát thải khí nhà kính. Mức giảm phát thải đạt trên 50% so với phương thức canh tác truyền thống; trong đó, phương pháp gieo sạ giảm trung bình 6,3 tấn CO₂tđ/ha, còn phương pháp cấy giảm 6,7 tấn CO₂e/ha. Những kết quả này tạo ra hàng chục nghìn tín chỉ carbon có thể giao dịch trên thị trường tự nguyện, mở ra cơ hội gia tăng thu nhập cho nông dân thông qua cơ chế chi trả dựa trên kết quả giảm phát thải.

Không dừng lại ở lợi ích kinh tế, AWD còn góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi nông nghiệp theo hướng hiện đại và bền vững. Dữ liệu sản xuất trong mô hình có thể được số hóa, kết hợp với công nghệ cảm biến đo mực nước và ảnh viễn thám để phục vụ công tác theo dõi, báo cáo và xác minh (MRV). Hệ thống MRV đóng vai trò then chốt nhằm đảm bảo tính minh bạch và độ tin cậy trong quá trình tham gia thị trường tín chỉ carbon. Để hệ thống này hoạt động hiệu quả, cần có sự tổ chức sản xuất theo vùng, sự vào cuộc đồng bộ của các hợp tác xã và chính quyền địa phương trong quản lý, giám sát và tuyên truyền.

Gắn với thị trường tín chỉ carbon

AWD mở ra hướng tiếp cận mới khi gắn với thị trường tín chỉ carbon. Mỗi hecta lúa giảm phát thải có thể mang lại giá trị thương mại mới, tạo nguồn thu nhập bổ sung cho người nông dân, đồng thời khuyến khích các địa phương tích cực chuyển đổi mô hình sản xuất. Việt Nam đã xác lập mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, các giải pháp nông nghiệp thông minh thích ứng với khí hậu như AWD mang ý nghĩa chiến lược. Những cánh đồng sản xuất lúa và trở thành bể hấp thụ carbon, nơi người nông dân đóng vai trò điều phối các dòng carbon tích cực, còn chính quyền địa phương giữ vai trò kết nối giữa chính sách, công nghệ và thị trường.

Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2050, Kế hoạch hành động giảm phát thải khí mê-tan đến năm 2030, Kế hoạch giảm nhẹ phát thải trong ngành nông nghiệp và Đề án phát triển một triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long là những trụ cột chính sách quan trọng. AWD đang được thúc đẩy trở thành giải pháp canh tác chủ lực, giúp ngành lúa gạo Việt Nam chuyển mình theo hướng xanh hóa, hiệu quả và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Việc chuyển đổi sang mô hình canh tác lúa phát thải thấp là một giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu và mở ra cơ hội phát triển bền vững cho ngành nông nghiệp Việt Nam. AWD giúp kết nối người nông dân với thị trường carbon toàn cầu thông qua tín chỉ phát thải, tạo thêm nguồn thu nhập mới. Mô hình tại Nghệ An có thể trở thành cơ sở để định hướng mở rộng ra các địa phương khác có điều kiện tương đồng. Để đạt được điều này, cần tiếp tục đầu tư vào công nghệ phục vụ MRV, củng cố các tổ chức sản xuất, tăng cường đào tạo kỹ thuật và truyền thông cộng đồng, từng bước đưa AWD trở thành giải pháp lâu dài trong chiến lược giảm phát thải và phát triển nền nông nghiệp xanh, hiệu quả và thích ứng với biến đổi khí hậu.

PGS. TS Nguyễn Đình Thọ

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/