Khai phá tiềm năng cà phê: Hành trình mới cùng canh tác cà phê thông minh

Cà phê lần đầu được phát hiện ở Ethiopia vào khoảng thế kỷ thứ 9 bởi những người chăn cừu và đến năm 1857 được người Pháp du nhập vào Việt Nam.

Phải từ sau giải phóng, với quy hoạch và đầu tư bài bản của nhà nước, cà phê mới thực sự trở thành ngành hàng quan trọng, đứng thứ 2 thế giới về sản xuất và xuất khẩu.

Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu cà phê đạt 5,48 tỉ USD, cao nhất từ trước đến nay, chiếm 16,7% trong 32,78 tỉ USD tổng giá trị xuất khẩu nông sản, chỉ đứng sau rau quả 7,12 tỉ USD và lúa gạo 5,75 tỉ USD.

Thực tế, phát triển cà phê suốt thời qua chạy theo số lượng, cả về diện tích và năng suất. Nếu năm 1975 diện tích cà phê cả nước chỉ có 13.400ha, sản lượng 6.100 tấn, năng suất 0,46 tấn/ha, thì năm 2024 đã là 716.600ha, năng suất 2,95 tấn/ha (cao nhất thế giới), sản lượng 1.950 tấn. Như vậy, 50 năm qua, diện tích cà phê tăng 54 lần, năng suất tăng 6,4 lần và sản lượng tăng 320 lần.

Do trên 95% sản lượng cà phê Việt Nam dành cho xuất khẩu, nên sản xuất trong nước phụ thuộc vào sự trồi, sụt của thị trường. Khi giá bán tăng lên, người dân ồ ạt trồng mới, vượt quy hoạch, đầu tư thâm canh quá cao nhằm đạt năng suất cao nhất có thể. Khi giá xuống, lại giảm đầu tư, làm vườn cây suy kiệt, khó phục hồi, dẫn đến tình trạng nhiều diện tích phài phá bỏ, cần tái canh, thậm chí trồng mới.

Theo thống kê, năm 2013 đã có khoảng 90 ngàn ha cà phê trên 20 năm tuổi già cỗi, năng suất thấp (14,5% tổng diện tích cà phê cả nước) và khoảng 50 nghìn ha dưới 20 tuổi (8,1%) sinh trưởng kém, năng suất < 1,5 tấn/ha.

Nguyên nhân chính là do trồng trên những vùng đất không phù hợp, giống và đầu tư không đảm bảo quy trình; thâm canh cao độ, loại bỏ hoặc giảm cây che bóng và nhiều diện tích bị bệnh từ đất gây hại nặng như vàng lá thổi rễ… Thâm canh quá mức cũng làm suy giảm sức khỏe đất, chua hóa, suy giảm hữu cơ, giảm bazơ...là các đặc điểm điển hình của đất trồng cà phê hiện nay.

Xuất phát từ chiến lược chuyển đổi sản xuất nông nghiệp từ “đơn giá trị” sang “tích hợp đa giá trị” bền vững của ngành Nông nghiệp, năm 2023, Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền đã khởi động “Chương trình canh tác cà phê thông minh” tại các tỉnh vùng Tây Nguyên.

Chương trình này là sự tiếp nối “Chương trình canh tác lúa thông minh” cũng của công ty, vốn đã rất thành công tại ĐBSCL giai đoạn 2017-2022 và đang được ứng dụng, mở rộng trong “Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030”.

Mục đích của chương trình không chỉ tập trung cho sản xuất cà phê hiệu quả trên cơ sở phát triển các dòng sản phẩm phân bón Đầu Trâu được “Đo ni đóng giày” cho mỗi loại đất, mỗi giống cà phê và hệ canh tác chuyên canh và xen canh, đồng bộ với các giải pháp canh tác tiên tiến theo hướng tuần hoàn nhằm giảm chi phí sản xuất, nhất là phân bón và nước tưới, góp phần bảo vệ sức khỏe đất và quan trọng nhất là tăng thu nhập cho người dân.

Chương trình canh tác cà phê thông minh cũng sẽ góp phần thực hiện chiến lược “Xanh hóa từ sản xuất đến cánh đồng, trang trại” của công ty, giảm phát thải khí nhà kính trong tất cả các công đoạn sản xuất và kinh doanh.